بررسی سندی کتاب مقدس بخش اول (عهد عتیق- تورات)

توماس میشل که از فرقة سنّت گرای ژزوئیت مسیحی است، می‌نویسد: تورات پنج قرن قبل از میلاد و به دست نویسنده ای ناشناس نوشته شده و این نشان می‌دهد توراتی که امروز در دست است با تورات حضرت موسی یکی نیست.

انجمن رهپویان هدایت: در نگاه مسیحیت سنتی، "کتاب مقدس" کلام خدا تلقی می شود. بر این اساس، کتاب مقدس به طور کامل از سوی خدا الهام گردیده و نفس خدا در آن دمیده شده است. البته ریشه های این اعتقاد را در خود کتاب مقدس نیز می توان یافت «تمامی کتب، الهام خدا است»

لازم به ذکر است، مسیحیان کتاب مقدس را کتابی که به صورت مستقیم وحی شده و در اختیار انسان‌ها قرار گرفته باشد نمی‌دانند. از نگاه آنها، هر یک از کتاب های این مجموعه را افرادی برجسته به نگارش درآورده‌اند. طبق تعالیم کلیسا، خداوند نویسندگانی را انتخاب فرمود و کتاب های مقدس را بر آنان الهام فرمود و آن‌ها نیز این کتاب‌ها را زیر نظر روح القدس و تحت عنایت الهی به نگارش کردند. البته مسأله ی مهمی که در اینجا باید به آن پرداخت، آن است که آیا انتساب این کتاب ها به انبیا و دیگر شخصیت های برجسته ی مورد ادعا، صحیح است؟ به عنوان مثال، آیا انتساب تورات کنونی، به حضرت موسی صحیح است؟ و یا مثلا انتساب کتاب یوشع به جناب یوشع، قابل قبول می باشد؟. در این بخش، به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

الف: نویسنده تورات چه کسی است؟

از دیرباز، کتاب تورات همواره به حضرت موسی نسبت داده می شده است. یهودیان و مسیحیان، با قاطعیت این کتاب را به آن حضرت نسبت می دادند و حتی نواندیشان مسیحی و یهودی نیز، در این مسأله تردیدی روا نمی داشتند. با بازشدن درهای نقادی کتاب مقدس، باورها در این زمینه، شکل و رنگ دیگری به خود گرفت تا آنجا که امروزه حتی بسیاری از مسیحیان سنتی نیز در مقابل شواهد تردیدناپذیر نقادان، سر تسلیم فرود آورده، نادرستی این انتساب را پذیرا شده اند. البته و با این وجود، هنوز هم در میان کلیسا های سنتی، کسانی هستند که همچنان بر این باور قدیمی تأکید می کنند و حاضر به پذیرش نتایج مطالعات دانشمندان در این زمینه نگردیده اند. از نگاه آنها، کسانی که به واسطه ی وجود دلایل اندیشمندان، انتساب تورات به حضرت موسی را رد کرده اند، بدعت گذار به شمار می آیند.

الف: پرده برداری از یک راز

برای نخستین بار ابراهیم بن عزرا ( ۱۰۸۹ -  ۱۱۶۴م) دانشمند یهودی، پرده از این راز بزرگ برداشت که نویسنده اسفار پنج گانه حضرت موسی نیست؛ ولی چون جرئت آشکار کردن عقایدش را نداشت، گفتار خود را محدود به اشاراتی مبهم ساخت. او در تفسیرش بر سفر تثنیه نوشت :آن طرف اردن و... اگر چنان باشد که رمز دوازده را بدانى... علاوه موسى تورات را نوشته... در آن وقت کنعانیان در آن زمین بودند... در کوه خدا به او وحى می‌شود... سپس تخت خواب او، تخت آهنین او را نظاره کن؛ بنابراین، تو این حقیقت را خواهى دانست... پس در آنجا رمزى وجود دارد و بگذارید کسى که آن را می‌فهمد، ساکت بماند.

چه رازی در پس این جملات ابن عذرا نهفته است که او از فاش شدنش وحشت داشته و تاکید نموده کسی که آن را می‌فهمد باید ساکت بماند. چندین سده بعد، زمانی که اسپینوزا ( 1632) تفسیر ابن عزرا بر سِفر تثنیه را مطالعه می‌کرد، متوجه منظور وی شد و بنابراین به شرح سخنان وی، همت گماشت. او ثابت کرد که تورات حضرت موسى، با تورات امروزی تفاوتی چشم گیر دارد.

ما در ادامه، خلاصه‌ای از مطالب اسپینوزا درباره نویسنده تورات را بررسی می کنیم.

ب: آن طرف رود اردن

اردن  ابن عزرا در تفسیر خویش، عبارت آن طرف رود را به کار می‌برد که به صراحت به آیه اول سفر تثنیه اشاره دارد: «این است سخنانى که موسى به آن طرف اردن در بیابان عرَبه مقابل سوف، در میان فاران و توفَل و لابان و حفیروت و دی ذَهب با تمامى اسرائیل گفت.»

در اینجا اسپینوزا سؤالی را به شرح زیر مطرح می کند: چگونه وقتی موسی هیچ گاه نتوانست از رود اردن گذر کند در تورات آمده این سخنان موسی در آن طرف رود اردن است و تورات می نویسد که موسی در این سمت رود قسمت شرقی جان سپرد؛ چنان که در سفر تثنیه آمده است: و خداوند به من گفته است که از این اردن عبور نخواهى کرد.

این یوشع، جانشین حضرت موسى است که به دستور خداوند از اردن عبور می کند. فلش نقشه مسیر حرکت حضرت موسی بنی اسرائیل را از مصر رهایی و به سمت فلسطین حرکت می دهد.آنان مدت چهل سال در بیابان ها سرگردان بودند تا به پشت رود اردن رسیدند (مسیر فلش) حضرت موسی در پشت رود اردن از دنیا رفت و بنا به نقل کتاب مقدس هیچ گاه سمت غربی رود اردن را ندید.

 ج: داستان مرگ موسی

نکتة دیگری که مورد توجه ابن عزرا قرار گرفته، آن است که در تورات  کتابی که به حضرت موسی منسوب است داستان مرگ حضرت موسی آمده است. این کتاب نه تنها نحوة مرگ موسى، بلکه جزئیات عزاداری و محل دفن و حتی گم شدن مکان قبر وی را نیز ذکر می‌کند.

در آخر سفر تثنیه می‌خوانیم: «پس موسی بندة خدا در آنجا به زمین موآب برحسب قول مرد و او را در زمین موآب در مقابل بیت فعور در دره دفن کرد و احدی قبر او را تا امروز ندانسته است.»

لحن این سخن، بدون تردید از گذشتة دوری حکایت دارد و نویسندة این سطور باید ده ها سال پس از موسی زندگی کرده باشد تا بتواند بگوید و «احدی قبر او را تا امروز ندانسته است.»

جالب اینجاست که نویسنده به جزئیات مراسم دفن حضرت موسی و عزاداری برای او اشاره می‌کند و می گوید که بنی اسرائیل سی روز برای موسی ماتم گرفتند:

د: من و سلوی

اسپینوزا، در ادامه تحقیقات خویش به داستانى از سفر خروج اشاره می‌کند که بیانگر رخدادهایی پس از وفات حضرت موسی است: «و بنى اسرائیل مدت چهل سال منّ را می خوردند تا به زمین آباد رسیدند؛ یعنى تا به سر حد کنعان داخل شدند، خوراک ؛ ایشان منّ بود»

در این جمله تورات ، به زمان پایان یافتن نزول من اشاره شده است؛ اما جالب آن است که نزول منّ زمانی متوقف شده که بنی اسرائیل به سرزمین های آباد کنعانیان رسیده بودند. از دیگر سو، می دانیم که بنی اسرائیل پس از مرگ موسی و به فرماندهی یوشع از رود اردن گذر کردند و به سرزمین کنعانیان رسیدند. در کتاب یوشع می‌خوانیم: «و در فرداى آن روزى که از حاصل زمین خوردند، منّ موقوف شد و بنى اسرائیل دیگر منّ نداشتند و در آن سال از محصول زمین کنعان می‌خوردند.»

بنابراین، داستان مذکور مربوط به مدت ها پس از وفات حضرت موسی است و شرح این رخدادها، نمی‌تواند نوشتة خود آن حضرت باشد.

به هر حال، وجود این شواهد، و شواهد فراوان دیگر، محققان را متوجه این نکته ساخته که تورات کنونی، نوشته حضرت موسی نیست بلکه سالیانی بعد توسط نویسندگان ناشناسی نوشته شده است و اینکه این نویسنده چه کسی بوده و در چه تاریخی در تورات دست برده مشخص نیست. توماس میشل که از فرقة سنّت گرای ژزوئیت مسیحی است، می‌نویسد: تورات پنج قرن قبل از میلاد و به دست نویسنده ای ناشناس نوشته شده، اما به هر حال این عمل با الهام الاهی بوده است.

خاطر نشان می‌شود در مورد سایر کتاب‌های عهد عتیق، نیز نقدهایی وارد شده است که در این مقال با توجه به اهمیت تورات، به بررسی این کتاب، بسنده کردیم. در ادامه این یادداشت کتب عهد جدید را از نظر سندی نقد و بررسی خواهیم کرد.