به بهانه سال نو میلادی/ معرفی آثار مربوط به شهدای ارامنه (2)

انجمن رهپویان هدایت: چنانچه گفته شد دو اثر در این حوزه به رشته تحریر درآمده است و هنوز نگارش در خصوص حضور ارامنه در جنگ تحمیلی جای کار دارد. در ادامه دو اثر مزبور معرفی شده‌اند.

گـل مریــم،

بررسی نقش ارامنۀ ایران در هشت سال دفاع مقدس

چنان که در پیشگفتار کتاب آمده است: « بخش اول مجموعه، در حد امکان، به روابط نظامی دو سه هزار سالۀ ارمنیان با دیگر اقوام ایرانی در محدودۀ اقوام هم خانوادۀ آریایی می پردازد. در بخش های دیگر ابتدا به صورت فشرده و اجمالی به شرکت ارمنیان در جنگ تحمیلی پرداخته شده و سپس به روش دایرۀ المعارف به شهدا، سربازان مفقودالاثر، آزادگان و جانبازان اشاره شده است»

عنوان بخش اول کتاب «بررسی اجمالی پیشینۀ نظامی ارمنیان در حوزۀ تمدنی مادی، ارمنی، پارتی، پارسی و …» است. مؤلف در کلیات این بخش می نویسد: « با توجه به اصل موضوع مورد تحقیق، یعنی، حضور ایرانیان ارمنی در دوران هشت سالۀ دفاع مقدس، در این بخش سعی می کنیم تا همراه معرفی اجمالی ارمنیان مسائل مهم و تاریخ گذشته، به نکات جالب توجه تاریخی نظامی ارمنیان در رابطه با ایران بپردازیم» . در ادامۀ کتاب مباحث زیر مطرح شده است:

دوران هخامنشیان و ارمنی ها، روابط ایران و ارمنستان در دوران سلوکیان، ارمنستان در دوران اشکانیان، دوران ساسانیان و ارمنستان در دوران ساسانیان از ۴۲۸م تا انقراض دولت ساسانی. این تاریخ سال انقراض حکومت اشکانی در ارمنستان است.

عنوان بخش بعدی کتاب « ارمنستان در دوران خلافت اعراب (دوران اسلامی) بنا به ادبیات رسمی تاریخ ارمنستان» است. در این بخش به دوره های مختلف تاریخ ارمنستان از دوران خلافت تا قرن بیستم میلادی، ارمنیان در انقلاب مشروطه و فاصلۀ دو جنگ جهانی و پس از آن تا انقلاب اسلامی پرداخته شده و مبحثی نیز به زندگی ارمنیان در کشورهای عربی اسلامی اختصاص یافته است.

در بخش بعدی، با عنوان « ارامنه در جنگ تحمیلی» ، حضور ارمنیان در انقلاب اسلامی از دیدگاه جهان بینی دینی و ماهوی حادثه ای بزرگ شمرده شده که «جدا از روایت تاریخی آن نیازمند تحقیق موشکافانه و علمی فیلسوفان دینی می باشد» . مؤلف بر این باور است که: « ادیان الهی در کنار هم و با هم، نه با شعار، بلکه با عمل خواهند توانست گره از کار نوع بشر گشوده و راه را برای اعمال اراده خداوندی در کرۀ ارض هموار نمایند»

در این بخش، به طور گسترده به مشارکت ارمنیان در جنگ تحمیلی و اقدامات شوراهای خلیفه گری در یاری رسانی به جبهه های جنگ توجه شده است. مؤلف می نویسد: «سازماندهی و اعزام گروه های داوطلب توسط شورای سه گانۀ خلیفه گری ارامنۀ ایران، به نظر ما، از مهم ترین فعالیت هایی بود که ارامنۀ ایران در طول جنگ تحمیلی در دوران دفاع مقدس به آن همت گماردند.»

در بخش های دیگر کتاب فهرست شهیدان نظامی و غیر نظامی ارمنی، همراه با عکس و تاریخ تولد و شهادت، فهرست سربازان مفقودالاثر، آزادگان و جانبازان ارمنی، همچنین خاطرات افراد خانواده، نزدیکان و هم رزمان بسیاری از شهیدان و خاطرات دوران اسارت آزادگان آورده شده است.

کتاب گل مریم مجموعه ای است ارزشمند که با استناد بر منابع معتبر تألیف شده و به خوبی نمایانگر حضور و نقش ارمنیان در انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است. این کتاب یادنامۀ جامع شهیدان، جانبازان و سربازان مفقودالاثر ارمنی و گواه راستین فداکاری ها و جان فشانی های جوانان ارمنی در کنار برادران مسلمان خود در جبهه های نبرد است. بخش های مربوط به منشأ قوم ارمن و تاریخ ارمنستان در دوره های مختلف نیز، با ارجاعات گسترده و غنی و استفاده از منابع گوناگون، اطلاعات سودمندی را در دسترس خوانندگان می گذارد.

جنگ تحمیلی هشت ساله و ارامنۀ ایران

این کتاب به ابتکار و همت زنده یاد اسکندر اسکندریان( ۱۹۲۹ ۱۹۹۸م)، نمایندۀ شورای خلیفه گری ارمنیان تهران در ستاد کمک رسانی شورای خلیفه گری ارامنه، به رشتۀ تحریر در آمده است. اسکندر اسکندریان فعال و خدمتگزار ملی و اجتماعی، عضو مجمع نمایندگان جامعۀ ارمنی و عضو شورای خلیفه گری تهران در سال های جنگ هشت سالۀ ایران و عراق بود. او وظیفۀ خطیر سرپرستی گروه های صنعتگر اعزامی به مناطق جنگی را بر عهده داشت و بارها همراه با این گروه ها در منطقه حضور یافته بود.

اسکندریان براساس یادداشت های روزانۀ خود و با جمع آوری مطالب، گزارش ها، عکس ها و فیلم های گوناگون به نگارش مشارکت ارمنیان در جنگ تحمیلی پرداخته است. متأسفانه با درگذشت وی در ۱۳۷۶خ این اثر به مرحلۀ چاپ نرسید. چندی بعد با تصمیم شورای خلیفه گری تدوین و آماده سازی اثر وی به نورهایر شاه نظریان، که از فعالان آموزشی و اجتماعی جامعۀ ارمنیان است، سپرده شد.

سرانجام حدود هجده سال پس از پایان جنگ تحمیلی مجموعه ای که حاوی رویدادهای دوره ای حساس از تاریخ ایران و نشان دهندۀ نقش ایرانیان ارمنی در آن برهۀ تعیین کنندۀ تاریخی است، هم زمان، به فارسی و ارمنی انتشار یافت.

در گفتار سرآغاز کتاب، به قلم اسقف اعظم سِبوه سرکیسیان، خلیفۀ ارمنیان حوزۀ تهران و شمال ایران، چنین آمده است: « هشت سال جنگ آزمونی بود برای جنگاوری، دلاوری و ایثار مردم ایران. تاریخ نشان داد که این آزمون سرآغاز زندگی نوین، خلاقیت نوین و دستاوردهای نوین است. ارمنیان ایران نیز، که جزء جدایی ناپذیر ایران زمین هستند، همگام با برادران مسلمان خود جان فشانی ها کردند و هم بستگی و پای بندی به جمهوری اسلامی ایران را به اثبات رسانیدند».

در ادامه آمده است: «خلیفه گری ارامنه، به رهبری شادروان اسقف اعظم آرداک مانوکیان، خلیفۀ وقت ارامنۀ ایران، از نخستین روزهای جنگ همچون تنی واحد در کنار حکومت جمهوری اسلامی و ملت ایران ایستاد و همۀ توش و توان و امکانات خویش را در دفاع از آزادی و تمامیت ارضی کشور به کار گرفت.»

پس از گفتار سرآغاز و سخن شورای خلیفه گری ارامنۀ تهران مطالب زیر به صورت مقدمه به متن اصلی افزوده شده است:

-        زندگی نامۀ مختصر اسکندر اسکندریان، نگارش ن. شاه نظریان.

-        دیباچه؛ شامل نگاهی گذرا به رویدادهای سیاسی دوران یک صد سالۀ پیش از برقراری نظام اسلامی در ایران و نقش ارمنیان در تحولات آن، شرکت ارمنیان ایران در رویدادهای پیش از انقلاب و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نگارش ن. شاه نظریان.

-        قدردانی، نگارش لئون آهارونیان، رئیس شورای خلیفه گری ارمنیان تهران در دورۀ جنگ تحمیلی، که با گرامیداشت اثر اسکندریان می نویسد: «نویسندۀ این سطور در آن روزهای سخت با نویسندۀ این کتاب و دیگر همکاران در سنگری واحد در تلاش بودند.»

- سخنی چند، نگارش لیدا الوندیان که با یادآوری دوران همکاری خود با نویسندۀ کتاب در ستاد تبلیغاتی و کمک رسانی شورای خلیفه گری ارمنیان تهران، از تلاش های نویسنده برای جمع آوری مستندات موجود و گنجاندن آنها به صورت اسناد در کتاب تقدیر می کند.

متن اصلی کتاب نوشتۀ اسکندر اسکندریان است که در ده فصل تدوین و در آنها به اختصار به اقدامات شورای خلیفه گری ارامنۀ تهران در محکوم کردن تجاوز بیگانگان و تشکیل ستاد کمک رسانی شورای خلیفه گری ارامنۀ تهران اشاره شده. سپس دربارۀ برنامه ریزی ها و فعالیت ها و اقدامات پشتیبانی برای کمک رسانی به جبهه های جنگ و اعزام گروه های متخصص صنعتگران ارمنی سخن به میان آمده است. همچنین دربارۀ اقدامات و کمک های مردمی ارسال شده از سوی شورای خلیفه گری اصفهان و آذربایجان به مناطق جنگی مطالبی درج شده است.

فصلی از کتاب نیز به زندگی نامۀ شهیدان، مجروحان، آزادگان و جانبازان ارمنی در جنگ تحمیلی اختصاص یافته و اسامی سربازان مجروح و مفقودالاثر و مجروحان غیر نظامی در دورۀ انقلاب و جنگ تحمیلی نیز آورده شده است.

کتاب جنگ تحمیلی هشت ساله و ارامنۀ ایران دربرگیرندۀ وقایع دوره ای بحرانی از تاریخ کشور و انقلاب اسلامی ایران و بخشی از تاریخ ارمنیان ایران است که با امعان نظر فراوان نوشته شده و با توجه به حضور و فعالیت نویسنده در شورای خلیفه گری وقت و ستاد کمک رسانی به جبهه های جنگ از دقت و درستی قابل تحسینی برخوردار است. این کتاب نیز مجموعه ای است ارزشمند از تلاش های جامعۀ ارمنیان ایران در سال های جنگ تحمیلی و جان فشانی های جوانان ارمنی در جبهه های نبرد که برای نسل های آینده به یادگار خواهد ماند.