به گواه تاریخ در هر نقطه ای که استعمارگران به غارت و چپاول مشغول شدند در کنارخود میسیونرهای مسیحی هم در کنار آنها حضور داشتند، در زمان حکومت قاجاریه اسلام به عنوان دین رسمی کشور شناخته می شد که در همین اثنا شاهد حضور گسترده هیأت میسیونری مسیحی در کنار استعمارگران در کشور هستیم.
چنانچه پیش از این اشاره شد پس از سال 1306 علمای مشهد به تدریج شیوه مبارزه خود با مسیونرهای آمریکایی را تغییر دادند و به سمت مناظره قدم برداشتند. نمونه کامل آنها آیت الله نوغانی بود که مناظرات مفصلی با پرسبیترین‌ها داشت.
در قسمت اول این مقاله به حضور هیئت‌های تبشیری‌ها در شهر مشهد پرداخته شد. ادامه مطلب به واکنش علمای شهر مشهد در خصوص اقدامات هیات‌های تبشیری در این شهر اختصاص دارد.
نخستین حضور آمریکاییهـا در ایـران در قالـب مـیسـیونرهای مــذهبی اســت . مبلغـان آمریکـایی از سـال ۱۸۳۲م /۱۲۱۱ش خیلی جـلوتر از فـعالیت نـمایندگان سیاسی در ایران شروع به فعالیت کردند. آنها با ساخت کلیسا، مدرسه و چاپخانه در تهران، تبریز، مشهد و رشت به تدریج به ترویج آراء و عقاید خــود پرداخـتنـد.
در قسمت پایانی یادداشت حاضر بحث استفاده مسیونرهای امریکایی از دولت روس برای تبلیغ و تبشیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به خوبی نشان داه شده که روسیه در قالب یک قرارداد چتر حمایتی برای شرارت‌های مسیونرهای امریکایی در ایران فراهم کرد.
سال 1854 دولت روسیه به پرنس دالگورکی دستور داد در خلال مذاکرات با دربار ایران، طرح مخفی دولت روسیه را با عنوان فریبنده «ایجاد مناسبات سیاسی و بازرگانی ایران با امریکا» به مرحله اجرا درآوردند. منظور امپراتوری روسیه فقط و فقط برقراری کنسولگری امریکا در ایران بوده تا به میسیونرهای امریکایی مقیم آذربایجان قدرت سیاسی و شخصیت حقوقی اعطا نمایند.
ج. ویلسون، می‌نویسد: بنا به اظهار خانیکف کنسول روسیه در تبریز، میسیونرهای امریکایی تا سال 1856 تحت حمایت دولت روسیه بودند.
در اولین فصل کتاب «بررسی مناسبات ایران و امریکا» آمده است: در نیمه اول قرن 19 م، مبشرین مذهبی امریکایی پیش از ایجاد هرگونه رابطه رسمی، به ایران گام نهادند. گر چه حضور ایشان در ایران دارای اهداف مشخص و معین بود، اما این واقعیت را نیز از نظر دور نباید داشت که ورود ایشان به ایران در راستای سیاست رسمی دولت امریکا نبود.
