راه معنوی شدن از منظر امام علی علیه السلام

در این ایام که مصادف است با ولادت امام العارفین و الزاهدین حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام چند شاخصه عرفان حقیقی را که در نقطه مقابل شاخصه های عرفان کاذب قرار دارد بررسی می کنیم. این نوشتار شاید برای عده ای که در دام نو عرفان های بدلی قرار گرفته اند محلی برای تمییز قرار دادن قرار گیرد.

الف: توحیدمحوری عرفانی امام در مقابل نفی خدا و نفی توحید عرفان های کاذب؛

 امام المتقین، علی علیه السلام می فرمایند: حمد و سپاس خدایی را که از شباهت داشتن به مخلوقین والاتر است. (خطبه213 ،ص310 .( نفی شباهت از خداوند بدون هیچ قیدی بیان شده است؛ بنابراین، تمامی شئون شباهت مانند: شباهت در وجود، خلق، هیئت، صورت، حیات و ممات نفی می شود.

 نفی شباهت به نوعی بیان قدرت و تسلّط خداوند بر تمام هستی است. وقتی حقیقت توحید بر قلب سالک مستولی شد، شرک از میان میرود. آن گاه سالک همه جا فقط او را میبیند؛ پس رعایت حقوق الهی برای او بسیار مهم می شود. حضرت می فرمایند: خوشا به حال کسی که حقوق الهی را ادا نماید (نامه45 ،ص396 .( کسی که حقوق الهی را ادا نماید، به مرحله ای می رسد که همواره خداوند را بر اعمالش ناظر میبیند؛ بنابراین، راه تجاوز و سرکشی را بر خود میبندد.  از نظر حضرت، انسان موحد بینش عمیق و معرفت کافی به ساحت مقدس ربوبی دارد؛ بنابراین، تفکّر توحیدی او تمام امور جهان را در ید حکمت الهی میبیند و لذا هرگز زبان به اعتراض نمی گشاید. در حالی که بسیارند کسانی که به دلیل ضعف معرفتی ناله و شکایت دارند و همواره نسبت به همه چیز معترض هستند. کلام عمیق امام علی علیه السلام این گونه است: توحید آن است که خدا را در وهم نیاوری و عدل آن است که او را متّهم نکنی (حکمت470 ،ص530)

 

ب؛ زهد و آخرتگرایی در کنار تلاش اقتصادی به جای کسب ثروت و دنیا گرایی مطرح در شبه معنویت ها؛

 امیرالمؤمنین علیه السلام همانند برخی عارف نمایان نیست که به دلیل زهد و رهبانیت از اجتماع فاصله گرفته باشد. ایشان علاوه بر عبادت، نماز، ذکر و عدم دنیاگرایی، در مزارع و کشتزارهای بسیاری به آبادانی زمین، حفر چاه، کاشتن درخت و غیره پرداخت و با وجود ثروت فراوان، نه تنها هیچ تعلّقی به آن نداشت؛ بلکه همه را در راه خداوند انفاق نمود. ایشان در کنار گفتن این سخن که: ای مردم! به دنیا چون زاهدین بنگرید، این کلام را هم فرموده است: فرزندم! من از خطر فقر بر تو میترسم، پس از آن به خدا پناه ببر (حکمت319 ، ص504 .( زهد حضرت امیر علیه السلام از غنای نفس ناشی شده است. در سیره حضرت است که روزی چهار هزار دینار به فقرا صدقه میداد و همان روز از گرسنگی سنگ به شکم میبست. زهد حضرت در عین مسئولیت پذیری است. تلاش برای کسب حلال، خدمت به مردم، رفع نیازمندی حاجتمدان و از همه بالاتر، کسب رضایت الهی است و هرگز از محدودة دستورات الهی فراتر نمیرود.

 

ج: جهاد و حضور فعالانه در اجتماع در مقابل بی مبالاتی نسبت به اجتماع و مردم؛

جهاد با استکبار خارجی برای اعتلای حق و کمک به محرومان و دفاع از حقیقت ایمان از نظر اسلام دارای ارزش فراوان است. حضرت نه تنها به جهاد تشویق میکرد؛ بلکه خود یکّه تاز میدان نبرد حق علیه باطل بود و کسی در تاریخ به اندازة حضرت علی علیه السلام در راه مبارزه با انحرافات، ظلم ها، کجروی ها و استبدادها به جهاد و مبارزه نپرداخت. در نظر ایشان، مجاهد با زبان، اموال، جان و به عبارتی، با تمام قدرت در راه خداوند مبارزه میکند و تمام دارایی و سرمایۀ وجودیاش را با خداوند معامله مینماید. عارف حقیقی، زهد را در گوشه گیری از جامعه نمیداند، بلکه در متن جامعه حضور فعال دارد و این چنین محبت و عشق واقعی خویش را به حضرت حق، اثبات میکند.