سیر تاریخی تثلیث در مسیحیت/بخش اول

ظاهراً علت این مجادلات، پوچ به نظر می رسد و درخورچنین معارضات تندی نیست.... لزومی نداشت که این مسائل را به میان مردم بکشانید... اینها مسائلی هستند که فقط بی کاری محرک ؛ آنهاست و جز برای حدت ذهن فایده ای ندارد... کارهایی است احمقانه و درخور کودکان بی تجربه، نه شایسته کشیش ها یا افراد معقول.

به گزارش انجمن رهپویان هدایت: آموزه تثلیث در کتاب مقدس نیامده است و مسیحیان اولیه نیز اعتقادی به تثلیث نداشتند. آنان مسیح را پیامبر خدا و برگزیدة وی می دانستند؛ مثلاً ابیونی ها که از اولین گروه های مسیحی بودند، عیسی را یک انسان معمولی می دانستند که پسر مریم است شکل گیری آموزه تثلیث و تبدیل آن به یکی از ارکان ایمان مسیحی، مدت ها پس از عیسی رخ داد.

شاید بتوان ترتولیان( ۲۲۵ م) را نخستین الاهیدانی دانست که باعث شکل گیری اصطلاحات و واژگان خاص شد. اما تبدیل شدن تثلیث به یکی از اعتقادات رسمی مسیحیان، مربوط به سده چهارم میلادی است.

در ابتدای سده چهارم، هنگامی که کنستانتین با حمایت مسیحیان توانست بر رقیب سرسخت خود ماکزتیوس فائق آید، مسیحیت را دین رسمی امپراتوری اعلام کرد. آرامش حاصل از قدرت، به مسیحیان فرصت داد تا به بحث های الاهیاتی بپردازند؛ در نتیجه کم کم نزاع های پنهان میان مسیحیان سر باز کرد. یکی از مهم‌ترین آنها، نزاع بین آریوس و آتاناسیوس بر سر الوهیت مسیح بود آریوس بر آن بود که فقط پدر موجودی ازلی است و پسر و روح القدس هر دو مخلوق هستند. اما با سایر آفریدگان تمایز دارند و به عبارت دیگر، مخلوقی کامل هستند. آتاناسیوس که جوانی پرشور و افراطی بود در رد سخنان آریوس، آموزة  عیسی خدایی را به شکل رسمی آن پایه گذاری کرد. او معتقد بود چون نجات تنها کار خداست و عیسی نجات دهندة ماست؛ پس عیسی خداست.

مدت ها میان دانشمندان مسیحی و رهبران کلیسا در مورد پذیرش نظر آریوس یا آتاناسیوس نزاع و درگیری وجود داشت و مخالفت های فراوانی با عقیدة عیسی خدایی صورت گرفت. کنستانتین که هدفش حفظ ثبات امپراتوری بود، ابتدا طی نامه ای دو طرف نزاع را توبیخ و سعى کرد بین دو طرف آشتى برقرار کند، اما موفق نشد. از نامه اى که او براى دو طرف نزاع نوشته است برمى آید که دغدغة او بیشتر حفظ امپراتورى اش بود تا مشکل الاهیاتى مسیحیان.

او در بخشى از نامة خود دربارة این بحث ها مى گوید:

من فرض را بر آن گذاشته بودم که اندیشه هایی را که همة مردم از خدایان دارند به شکل واحد بازگردانم؛ زیرا قویاً حس می کردم اگر بتوانم مردم را متقاعد سازم که در این باره متحد شوند، اداره امور عامه به طور قابل ملاحظه ای آسان خواهد شد. اما افسوس! اطلاع می یابم که در میان شما بیش از آنچه اخیراً در آفریقا مجادله بوده است، نزاع جریان دارد. ظاهراً علت این مجادلات، پوچ به نظر می رسد و درخور چنین معارضات تندی نیست.... لزومی نداشت که این مسائل را به میان مردم بکشانید... اینها مسائلی هستند که فقط بی کاری محرک ؛ آنهاست و جز برای حدت ذهن فایده ای ندارد... کارهایی است احمقانه و درخور کودکان بی تجربه، نه شایسته کشیش ها یا افراد معقول.

بعد از این نامه که اثری هم نداشت، کنستانتین دستور داد تا جمعی از اسقفان در شهر نیقیه گرد هم آیند و در این مورد اظهار نظر کنند. بدین ترتیب کنستانتین شورای نیقیه را تشکیل داد. پس از روزها بحث و گفت وگو و نزاع میان جناح طرفدار عیسی خدایی،بهرهبری آتاناسیوس، و جناح مخالف عیسی خدایی به رهبری آریوس، سرانجام با دخالت مستقیم کنستانتین  که آگاهی ای از مباحث الاهیاتی نداشت دیدگاه آتاناسیوس به عنوان رأی رسمی کلیسا پذیرفته شد و بنا گذاشته شد که مسیح به عنوان خدا و هم ذات با خدا و به عنوان اقنوم دوم در کنار خدای پدر پرستش شود.