فعالیت‌های آموزشی میسیونرهای آمریکایی در ایران/تبریز

میسیونرهای آمریکایی برای جذب مسلمانان تبریز به مسیحیت، در این شهر نیز مدارس دخترانه و پسرانه تأسیس کردند؛ در حالی‌که شیوه مدیریت این آموزشگاه‌ها نشان می‌داد اهدافی به‌جز تعلیم در ورای ایجاد آن‌ها نهفته است.

به گزارش انجمن رهپویان هدایت، شهر تبریز و روستاهای اطراف آن از دیگر مناطق مورد توجه "میسیون آمریکایی" در ایران بود. از سال 1863 میلادی که بنگاه توزیع کتاب مقدس در این شهر ایجاد شد، میسیونرهای آمریکایی و مسیحیان مقیم ارومیه به آن سرکشی می‌کردند.

به نظر می‌رسد، داشتن رتبه نخست جمعیت در کشور، آباد بودن، محل استقرار ولی‌عهد، مرکزیت آذربایجان و قرار داشتن کنسولگری‌های روس، انگلیس، فرانسه و عثمانی در تبریز در انتخاب این شهر برای فعالیت میسیون آمریکایی بی‌تأثیر نبوده است.

پس از ورود آقا و خانم "پطرایستون" و دوشیزه "ماری جوت" در اکتبر 1873 به تبریز، فعالیت دائمی میسیون آمریکایی در این شهر آغاز شد و با پیوستن آقا و خانم "لورنس" در سال 1876 و "جان رایت" و همسرش در سال 1878 فعالیت تبلیغی آن‌ها ابعاد تازه‌ای گرفت.

در بین نخستین اقدام‌های میسیونر‌های پیش‌گفته در تبریز، باید از تأسیس دو باب آموزشگاه در محله ارمنی‌نشین نام برد که در یکی از آن‌ها دوازده دختر-که دو نفر از آن‌ها مسلمان بودند-، نام‌نویسی کردند و پس از گذشت هشت سال با ادغام آن دو، مدرسه جدیدی که دارای بخش شبانه‌‌روزی هم بود، برای دختران مسلمان و ارمنی به وجود آمد.

کلیسای پرسبیتری دوم شیکاگو هم در سال 1882 میلادی به کمک میسیونرها آمد و با تقبل هزینه خرید یک قطعه زمین وسیع در نزدیکی قلعه، مقدمه ایجاد بنای جدیدتری را فراهم کرد.

پائیز همان سال مصادف با گشایش آموزشگاه با نوزده محصل جدید بود و سال بعد یک کودکستان نیز به آن ضمیمه شد و عده شاگردان به بیش از 42 نفر رسید که چهار نفر از آن‌ها مسلمان بودند.

سفر میسیونرهای آمریکایی به ایران ادامه پیدا کرد و در سال 1892 "لیلی بی‌‌بر" به تبریز اعزام شد و به‌مدت بیش از سی سال در این شهر ماند و بیش‌تر این مدت، به‌عنوان مدیر مدرسه مشغول بود.

گشایش کلاس مخصوص تدیس زبان فارسی را باید به سال 1906 دانست که این موضوع به همراه "گنجاندن دروس تاریخ عهد عتیق و جدید" در بین منابع آموزشی شاگردان، ثابت می‌کرد اعزام میسیونرهای آمریکایی نه به قصد آموزش و تدریس ارمنی‌ها، بلکه برای ارتباط‌گیری و جذب مسلمانان به مسیحیت بوده است.

مدرک دیپلم ولیقلی دیلفانیان از مدرسه مموریال تبریز، ایران به تاریخ اول جون ۱۹۲۳

علاوه بر مدارس دخترانه، آموزشگاه‌های پسرانه آمریکایی نیز در تبریز آغاز به کار کرد که باز شدن نخستین آن در سال 1880 اتفاق افتاد که در ابتدا با 35 نفر محصل و به سرپرستی "س.ک. ویلسون" فعالیت به ظاهر آموزشی خود را از سر گرفت.

نتیجه توسعه این مدرسه و جذب مسلمانان این بود که سه سال بعد، از میان 52 نفر پسر، 12 نفر آن‌ها مسلمان بودند. نکته جالب توجه، برنامه‌ریزی برای اهالی دهکده‌های اطراف بود؛ به‌طوری‌که در کنار آموزشگاه آمریکایی منزل دیگری نیز برای اقامت این افراد اجاره شد.

هرچند تدریس و آموزش، پوششی برای جذب مسلمانان به مسیحیت بود، اما تحلیل عملکرد و تحرکات میسیونرهای آمریکایی به وضوح نشان می‌داد که هدفی به‌جز تعلیم در ورای آن‌ها نهفته است که از جمله می‌توان به خرید محل جدید آموزشگاه در بین محله مسلمانان و ارمنی‌ها اشاره کرد که در نتیجه آن، در اکتبر 1891 میلادی آموزشگاه پسرانه آمریکایی تبریز با نام "مموریال" گشایش یافت که نام آن پس از جنگ جهانی دوم به مدرسه پروین تغییر کرد.

خاطرنشان می‌کند، با وجود آن‌که حضور میسیونرهای آمریکایی و تأسیس مدارس در تبریز با مخالفت مسلمانان و اسقف ارمنی شهر مواجه شد، اما آن‌گونه که "جان الدر" نوشته است، بیش‌تر کسانی که در کلیساهای انجیلی عضویت می‌یافتند، از شاگردان آموزشگاه‌های پسرانه و دخترانه آمریکایی بودند.

منابع:

- الدر، جان، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، مترجم سهیل آذری، تهران، انتشارات نور جهان، 1333

- همراز، ویدا، مبلّغان مسیحی در ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی، تهران،‌ سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391

- گورگیز، هانیبال، آشوریان و میسیون آمریکایی در تبریز، لس‌آنجلس، انتشارت بین‌النهرین، 2012

-رشدی، آرمان، سرگذشت مسیحیت در ایران، انگلیس، انتشارات ایلام، 2006

-ماهنامه الکترونیکی دوران (پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران)