عبادت و شب زنده ‏دارى شب قدر در کلام پیامبر و ائمه معصومین

 

از اعمالى که در طول سال، مخصوصا شبهاى مبارک رمضان و على الخصوص در شب قدر بدان سفارش اکید شده است، اِحْیا و شب زنده‏ دارى است که پیشوایان دینی به آن اهتمام داشته و سفارش کرده اند که بخش هایی از این سفارش ها را در ادامه مرور خواهیم کرد.

پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله فرمود:

“مَنْ اَحْیا لَیْلَةَ الْقَدْرِ حُوِّلَ عَنْهُ الْعَذابُ اِلَى السَّنَةِ الْقابِلَةِ؛(1)

 کسى که شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آینده از او روى می ‏گرداند.

 و معصومان علیهم ‏السلام همه این سنت حسنه را پاس و گرامى میداشتند و از آن بهره می ‏بردند:

- پیامبر اکرم صلى‏ الله ‏علیه‏ و‏ آله نه تنها در شب قدر بیدار بود، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملاً بستر خواب را جمع می ‏کرد و به عبادت می پرداخت.

 حضرت على علیه‏ السلام در این باره فرموده است: “أنَّ رَسُولَ اللّهِ کانَ یَطْوى فِراشَهُ وَ یَشُدُّ مِئْزَرَهُ فِى الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَ کانَ یُوقِظُ أَهْلَهُ لَیْلَةَ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ وَ کانَ یَرُشُّ وُجُوهَ النِّیامِ بِالْماءِ فى تِلْکَ اللَّیْلَةِ؛(2)

 رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و ‏آله [این چنین] بود که رخت‏خواب خویش را جمع می ‏کرد و کمربند [همّت براى عبادت] را در دهه آخر از ماه رمضان محکم می ‏بست و همیشه این گونه بود که اهل و عیالش را در شب بیست و سوم بیدار نگه می ‏داشت و بر روى خواب رفتگان در آن شب آب مى‏پاشید [تا از درک شب قدر، و درک شب زنده‏دارى محروم نشوند]

 حتى در شبهاى بارندگى در حالى که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب‏ زنده‏ دارى را ترک نمى ‏کرد و دیگران را با رفتار خویش وا مى ‏داشت که در همان گل و باران بیدار باشند و نماز گزارند.

 - امام على علیه‏ السلام نیز در طول سال، شب هنگام زمانی که شب پرده‏ هاى تاریکى را انداخته بود، بیدار شده و مشغول عبادت و شب‏ زنده ‏دارى می ‏گشت.(3) اما در شب هاى قدر حال ویژه ‏اى داشت و در بدترین وضعى که مسجد مدینه را آب و گل فرا گرفته بود، مشغول عبادت و شب زنده ‏دارى می ‏شد و به ویژه در شب قدر آخر عمر خویش، حال فوق العاده عجیبى داشت.

 -فاطمه زهرا علیه السلام نیز آن قدر عبادت می ‏کرد که امام حسن علیه ‏السلام می ‏فرماید:

“ما کانَ فِى الدُّنْیا اَعْبَدَ مِنْ فاطِمَةَ علیهاالسلام ، کانَتْ تَقُومُ حَتّى تَوَرَّمَ قَدَماها" (4)

عابدتر از فاطمه علیه السلام در دنیا نبود؛ همیشه این گونه بود که آن قدر به عبادت مى‏ ایستاد که پاهاى [مبارکش] ورم می ‏کرد.”

 علت نام ‏گذارى او به “زهرا” نیز این است که شبها نور عبادت و شب بیدارى او به سوى آسمان می ‏تابید(5) و امّا در شب قدر، حال به خصوصى داشت، نه تنها بیدار بود که بچه‏ ها و فرزندان خویش را نیز وادار می ‏کرد که شب بیدار باشند؛ چنان که در روایتى می ‏خوانیم:

 

“وَ کانَتْ فاطِمَةُ علیهاالسلام لا تَدَعُ اَحَدا مِنْ اَهْلِها یَنامُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ وَ تُداویهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَها مِنَ النَّهارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَیْرَها؛(6)

روش فاطمه علیه السلام این بود که هیچ فردى از خانواده خویش را نمى‏گذاشت در آن شب (بیست و سوم) بخوابد و [مشکل خواب] آنها را با کمى غذا و آمادگى در روز درمان مى‏نمود و می ‏فرمود: محروم است کسى که از خیر [و برکت] آن شب محروم شود.”

 -امام باقر علیه ‏السلام فرمود: “هر کس شب قدر را احیا بدارد، خداوند مهربان گناهان او را مى ‏آمرزد.”(7) و شیخ عباس قمى نقل کرده که “امام باقر علیه‏ السلام در شب بیست و یکم و بیست و سوم تا نیمه شب دعا می ‏خواند و آن گاه به نماز مى‏پرداخت.”(8)

 - امام هفتم علیه‏ السلام نیز اهل شب‏ زنده ‏دارى و عبادت در طول سال بود. در زیارت‏نامه آن حضرت می ‏خوانیم: “او شبها تا سحر بیدار بود، و طلب آمرزش می ‏کرد و همدوش سجده هاى طولانى، چشم گریان و اشکبار، و مناجات بسیار و زاریهاى پیوسته و پی ‏در پى بود.”(9) وقتى حضرت در غیر رمضان چنان باشد، حالِ آن حضرت در شب قدر براى ما قابل توصیف نخواهد بود.

 

او نه تنها خود شب‏ زنده ‏دارى و عبادت داشت که به دیگران نیز مى‏ فرمود: “مَنِ اغْتَسَلَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ أَحْیاها اِلى طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ؛(10)

کسى که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شب‏زنده‏دارى کند، گناهانش آمرزیده می ‏شود”

 - امام حسن عسکرى علیه‏ السلام نیز چون پدران خود، اهل مناجات هاى طولانى و شب ‏زنده‏ دارى در طول سال و مخصوصا در شب قدر بود.(11) و به شیعیان خود نیز این اعمال را اکیدا سفارش می‏ کرد.

 

از جمله، می‏فرمود:”فَلا یَفُوتُکَ إِحْیاءُ لَیْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ؛(12) پس بیدارى در شب بیست و سوم را از دست نده.

پیوست ها

1- بحار الانوار، ج 95، ص 145.

2- همان، ج 95، ص 10.

3- همان، ص 10.

4- همان، ج 41، ص 21.

5- همان، ج 43، ص 76.

6- همان، ص 12.

7- بحار الانوار، ج 94، ص 10؛ مستدرک الوسائل، ج 7، ص 470.

8- وسائل الشیعة، ج 7، ص 261.

9- مفاتیح الجنان، اعمال شب 21، ص 425.

10- مفاتیح الجنان، ص 720.

11- بحار الانوار، ج 80، ص 128.

12- ر. ک: مصباح المتهجد، ص 227؛ نهج الدعوات، ص 277.

13- وسائل الشیعة، ج 7، ص 261.