حضرت امیرالمؤمنین (ع): حسن بصری سامری امت است.

رهپویان هدایت: یکی از چهره‌هایی که فرق تصوف برای وی جایگاه بالا و ارزشمندی برایش ساخته‌اند، شخصیت معلوم‌الحالی همچون حسن بصری است. داستان زندگی ضلالت بار حسن بصری از زمان حیات امام حسین (ع) تا دوران امامت محمدباقر (ع) بسیار عبرت‌انگیز است لذا در این مجال کوتاه قصد داریم این شخصیت برجسته در اسلام صوفیانه را بنا بر اسناد تاریخ معتبر و موثق معرفی کنیم.

حسن بصری از کسانی است که کودتای سقیفه بنی ساعده را تائید نمود ه و در مقابل مکتب کلامی اهل‌بیت عصمت و طهارت، یک مسلک کلامی مستقل برای خود راه‌اندازی کرد. وی برای فرار از یاری‌رساندن امام حسین (ع) در کربلا، همراه با لشکر حجاج به‌سوی خراسان می‌رود و در سمت دبیری حاکم دست‌نشانده معاویه به نام ربیعه بن زیاد در خراسان خود را مشغول می‌کند. در مکتوبات وی آمده است: در واقعه کربلا شانزده تن از اهل‌بیت با اباعبدالله الحسین شربت شهادت چشیده‌اند که در آن‌وقت و آن روز بر روی زمین نظیر و شبیه نداشته‌اند. حسن بصری با چنین اطلاعی، عامدانه از نصرت به امام حسین (ع) دریغ می‌ورزد.

در دورانی که صحابه مورد اعتماد حضرت امیرالمؤمنین (ع) مانند کمیل، قنبر، ابی لیلی و سعید بن جبیر و غیره به دست حجاج بن یوسف ثقفی به طرز وحشیانه به شهادت رسیدند، وی با اجازه رسمی و تائید حجاج، مجلس وعظ و خطابه داشته است. حسن بصری امامت مسجد جامع شهر بصره را بر عهده داشته و در همین دورانی که شیعیان امیر المومنین از وحشی‌گری‌های حجاج زندگی راحت نداشتند، مسند قضاوت برقرار کرده بود.

قبل از این، درزمانی که حضرت امیر المومنین شهر بصره در زمان جنگ جمل، این شخصیت محبوب فرق تصوف را، سامری امت معرفی کرد. وی کسی است که وجوب اطاعت از خلفای بنی‌امیه را این‌گونه فتوا داده است: دین جز با آنان (بنی‌امیه) پانمی گیرد هرچند ظلم و جور کنند، به خدا اصلاحاتی که خداوند دست آنان (خلفای بنی‌امیه) انجام می‌دهد بیش از فسادهایشان است. در جای دیگر اباطیل و خزعبلات خود را به ساحت پیامبر اکرم (ص) نسبت داده و در مقام حمایت از خلفای بنی‌امیه می‌گوید: زمامداران (خلفای اموی) را دشنام ندهید زیرا اگر ایشان نیکی کنند پاداش گیرند و شما باید شکرگزار باشید و اگر بدی کنند عقوبت ببینند. شما باید شکیبایی کنید. به‌یقین ایشان عذاب خداوند هستند به‌وسیله آنان از هرکس که بخواهد انتقام کشد. پس باعزت و خشم عذاب خدا را بخواهید بلکه با فروتنی و تضرع از آن استقبال نمایید.