بررسی حقوق و امتیازهای اقلیت‌ها در ایران با تاکید بر اقلیت مسیحی(1)

در این مجموعه گفتار که در سه بخش منتشر خواهد شد به بررسی حقوق و امتیازهای اقلیت‌ها در اسلام و ایران اشاره خواهیم کرد.

مقدمه

امروزه کشوری وجود ندارد که همه‌ی افراد و اتباع آن از یک نژاد و قومیت بوده، به یک زبان تکلّم کنند و پیرو یک آیین و مذهب باشند. در بیشتر کشورها، اکثریتی وجود دارد که دارای تاریخ و فرهنگ و زبان و مذهب مشترک هستند. گروه‌های کوچک‌تری نیز وجود دارند که ویژگی‌های قومی و مذهبی خاص خود را دارند و اقلیت نامیده می‌شوند. بحث رعایت حقوق اقلیت‌ها و تبعیض قائل نشدن نسبت بین آنها از اموری است که امروزه مورد توجه نهادهای بین‌المللی حقوق بشر است. در حقیقت برای اینکه، جمعیتی به عنوان اقلیت شناخته شود باید اولا از لحاظ تعداد کم باشند، ثانیا حاکمیت را در دست نداشته باشند و ثالثا تفاوت نژادی، ملی، فرهنگی و یا تفاوت مذهبی داشته باشند.

اقلیت‌ها در اسلام

در معارف غنی اسلام، اقلیت‌ها از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. در نظام حقوقی اسلام، «اقلیت» به کسانی اطلاق می شود که از آیین‌های «یهود»، «مسیح» و «زرتشت» پیروی می‌کنند. اینها که به «اهل کتاب» نیز معروفند، می‌توانند با استفاده از قرارداد «ذمّه» به عنوان یک شهروند در قلمرو حکومت اسلامی زندگی کنند. فلسفه اصلی تشریع عقد «ذمّه» ایجاد زمینه همزیستی مسالمت آمیز میان اقلّیت‌های دینی و مسلمانان در جامعه اسلامی است.

سیاست صلح جویانه پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان در رفتار با اقلیت‌های دینی فقط به دلیل احتیاط نبوده، بلکه این یک حقیقت آشکار و انکار ناپذیری است که روح مدارا و تسامح در خصوص اهل کتاب را در آموزه‌های اصیل اسلامی نشان می دهد؛ چرا که اسلام به دلیل احترام خاصی که برای پیامبران الهی قایل است، پیروان واقعی آن ها را نیز به دیده احترام می نگرد. سیره عملی پیامبر گرامی و جانشینان بر حق آن حضرت و مسلمانان راستین گواهی بر مدعاست. در معارف اسلامی نسبت به اقلیت‌های دینی هیچ‌گونه فشاری مبنی بر دست کشیدن از عقاید خود وجود ندارد و این گروه‌ها در جامعه در معرض فشار و اقداماتی که منجر به دست کشیدن از فرهنگ‌شان باشد نیستند.

همان گونه که گفته شد، اهل ذمّه یا اقلیت‌های دینی با انعقاد قرارداد «ذمّه» می‌توانند به عنوان شهروند جامعه اسلامی در امنیت زندگی کنند و در واقع، حمایت شدگان از سوی حکومت اسلامی هستند. قرارداد «ذمّه» برای طرفین حقوق و تکالیفی ایجاد می کند که فهرست‌وار به آن ها اشاره می شود:

1- تعهدات اهل ذمّه یا اقلیت‌های دینی

با توجه به منابع فقهی و عهدنامه‌هایی که در صدر اسلام بین پیامبر و اهل کتاب یا اقلّیت‌های دینی منعقد شده‌اند، اقلّیت‌های دینی تعهداتی دارند که باید انجام دهند:

الف.پذیرش پرداخت جزیه (توضیح در این باره مقاله مفصلی می‌طلبد)

ب. پرهیز از تظاهر به منکرات اسلام

ج. خودداری از اذیت مسلمانان و ارتکاب اعمال فحشا در مورد آنان

د. احترام گذاردن به احکام دادگاه اسلامی

هـ. پرهیز از اعمال منافی قرارداد ذمّه، مانند تصمیم‌گیری بر قیام مسلّحانه و کمک به دشمنان اسلام و مسلمانان.

2-  حقوق و امتیازات اهل ذمّه یا اقلیت‌های دینی

به سبب قرارداد «ذمّه»، اقلیت‌های دینی از حقوق و امتیازاتی برخوردار می‌شوند. این امر مسئولیت سنگینی است که دولت اسلامی به عهده می‌گیرد. مادام که آنان بر پیمانشان وفادار بمانند، مورد حمایت اسلامند. این حقوق عبارتند از :

الف. مصونیت همه جانبه

ب. آزادی مذهبی

ج. استقلال قضایی

د. حق آزادی مسکن

هـ. آزادی فعالیت‌های اقتصادی و روابط بازرگانی

و. صحت و رسمی بودن ازدواج مسلمانان با اقلّیت‌های دینی

اقلیت‌های دینی در ایران

امام خمینی(ره) در سال 57 طی مصاحبه‌ای که با مجله‌ای آلمانی داشتند، فرمودند: «دین اسلام بیش از هر دین و مسلکی به اقلیت‌های دینی آزادی داده است. آنان باید در کشورهای اسلامی از حقوق طبیعی خودشان که خداوند برای همه‌ی انسان‌ها قرار داده است بهره‌مند شوند. تمام اقلیت‌های دینی در حکومت‌ اسلامی می‌توانند به کلیه‌ی فرائض خود آزادانه عمل کنند و حکومت اسلامی موظف است از حقوق آنان محافظت نماید.»

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران طبق اصول 13 و 14، ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی، تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون، در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی، بر اساس آیین خود عمل می‌کنند. در اصل 14 قانون اساسی آمده است که دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند، نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاقی حسنه، قسط و عدل اسلامی عمل کرده، حقوق انسانی آنها را رعایت کنند. این اصل برای کسانی معتبر شناخته شده که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام نکنند.

در مورد این سه دسته از اقلیت‌های دینی، طبق قانون اساسی علاوه بر دید کلی مبنی بر تساوی و عدم تبعیض، در زمینه حفظ موجودیت و هویت و بقای آنها نیز توجه شده است. تبلور این امر در جهات زیر مشهود است:

1- آزادی انجام مراسم دینی: در اصل 13 قانون اساسی به آزادی انجام مراسم مذهبی تصریح شده و عملاً نیز پیروان این سه دین با داشتن کلیساها و کنیسه‌های متعدد و آتشکده‌ها به انفراد و اجتماع مراسم و آیین مذهبی خود را به پا می‌دارند و گاه مراسم مذهبی آنها از سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز پخش می‌شود.

2- اجرای مقررات مذهبی خویش در احوال شخصیه: طبق اصل 13 قانون اساسی در مورد پیروان این سه دین رسمی، در خصوص احوال شخصیه یعنی ازدواج، طلاق، ارث و وصیت مقررات مربوط به ادیان خودشان عمل می‌شود و حتی اگر دعوا و مسئله‌ای در دادگاه‌های ایران مطرح باشد، قاضی دادگاه طبق قواعد مسلم آنها موضوع را فیصله می‌دهد.

ادامه دارد...