فعالیت‌های آموزشی میسیونرهای آمریکایی در ایران/رشت

در مدت فعالیت مدرسه آمریکایی در رشت، گزارش‌های مکرری از تبلیغ مسیحیت در آن و دعوت برای شرکت در مراسم غسل تعمید به وزارت معارف کشور داده شد که تذکر‌های پی‌در‌پی وزارت کشور و نظمیه گیلان به مسئولان آمریکایی را در پی داشت.

به گزارش انجمن رهپویان هدایت، میسیون آمریکایی برای بسط نفوذ خود در ایران، فعالیت‌‌های آموزشی خود را به مناطق مختلف کشور -خصوصا مکان‌هایی که ارمنی‌ها در آن‌جا پایگاه داشتند-، گسترش داد.

در این راستا شهر رشت از جمله مقصد‌های میسیونرهای مسیحی بود. به منظور به حاشیه بردن ارمنی‌ها در این شهر نخستین معلم ارمنی تهران به‌نام "لازار" در پائیز 1883 میلادی، اقدام به تأسیس کلیسای انجیلی در رشت کرد.

او در سال‌های 1881 و 1882 نیز به تدریس و تعلیم انجیل در این شهر مشغول بود و نخستین آموزشگاه میسیونرهای آمریکایی هم توسط "لازار" گشایش یافت.

مدتی پس از افتتاح، "روئل دواجان" یکی از مبلغین مسیحی ارومیه برای شبانی کلیسای رشت و اداره کردن آموزشگاه تبشیری استخدام شد و پس از او نیز یکی از ارمنی‌های ترکیه مسئولیت مدرسه آمریکایی را بر عهده گرفت.

پس از آن‌که وی از کار کنار کشید، آموزشگاه تا سال 1903 میلادی تعطیل بود و در همین سال، "هنری شولر" و همسرش برای اداره آن، از میسیون پرسبیترین به رشت اعزام شدند.

با آغاز فعالیت دوباره آموزشگاه و پذیرش شش پسر ارمنی و پس از آن شش پسر مسلمان، مدرسه آمریکایی آشکارا رنگ و بوی تبلیغات مسیحی به خود گرفت.

ثبت نام از دختران نیز گام بعدی میسیونرهای آمریکایی برای پیشبرد برنامه‌های تبشیری بود و بدین ترتیب آموزشگاه مختلطی به وجود آمد و عده دانش‌آموزان به 91 نفر رسید که بنا به نوشته "جان الدر" در کتاب "تاریخ میسیون آمریکایی در ایران"، جمع کثیری از آن‌ها مسلمان بوده‌اند.

فعالیت‌های مشکوک آموزشی مبلغین مسیحی آمریکایی موجب نگرانی رهبران کلیسای ارمنی شهر نیز شد و آن‌ها کوشیدند با تأسیس مدارس مستقل و پرداختن هزینه خوراک و لوازم تحصیلی دانش‌آموزان، از گرایش‌شان به مدارس آمریکایی جلوگیری کنند.

یادآوری این نکته مفید است که نگرانی ارمنی‌های رشت بسیار به‌جا و شایسته بود؛ چرا که هدف اصلی میسیونرهای آمریکایی "جذب مسلمانان به مسیحیت" و همچنین "جدا کردن دانش‌آموزان از کلیساهای ارمنی و جلب آن‌ها به کلیسای انجیلی" بود که در بلندمدت باعث تغییر بافت جمعیتی مسیحیان اصیل می‌شد.

افزایش تعداد دانش‌آموزان سبب شد، دو بخش پسرانه و دخترانه به‌صورت جداگانه از هم تشکیل شود و در سال 1912 "س. ر. مورای" به مدیریت بخش پسرانه منصوب و "شولر" تا یک سال بعد با سمت آموزگار در مدرسه باقی ماند.

با وجود این، گسترش فعالیت‌های آموزشی آمریکایی‌ها در سال‌های بعد و در زمان سلطنت پهلوی اول صورت گفت. در سال 1301 شمسی خانم "هلن کلارک یانک" به رشت آمد و نخستین دبیرستان آمریکایی در این شهر تأسیس شد و تا سال 1315 به کار خود ادامه داد.

در مدت فعالیت این مدرسه، گزارش‌های مکرری از تبلیغ مسیحیت در آن و دعوت برای شرکت در مراسم غسل تعمید به وزارت معارف کشور داده شد که تذکر‌های پی‌در‌پی وزارت کشور و نظمیه گیلان به مسئولان آمریکایی را در پی داشت.

علی‌رغم آن‌که وزارت معارف ایران به شرط رعایت مقررات آموزشی کشور و تدریس شرعیات اسلامی و زبان فارسی به شاگردان مسلمان و اجباری نبودن قرائت انجیل، به آموزشگاه آمریکایی مجوز فعالیت داده بود، اما مبلغین آمریکایی به قوانین داخلی ایران اعتنایی نداشتند.

علاوه بر این فعالیت آموزشگاه مدتی به‌علت مخالفت مقام‌های محلی متوقف و سرانجام در سال 1319 شمسی به دولت ایران واگذار شد که علت اصلی آن را باید در "قانون‌گریزی میسیونرهای مسیحی" جستجو کرد.

گفتنی است، دکتر "شد" آمریکایی پس از جنگ جهانی اول مجوز فعالیت یک مدرسه را در رشت دریافت کرد که شاگردان پس از پایان دوره، برای ادامه تحصیل به کالج آمریکایی در تهران اعزام می‌شدند.

منابع:

-همراز، ویدا، مبلغان مسیحی در ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391

‌-الدر، جان، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، تهران، انتشارات نور جهان، 1333

 -مجله نور عالم، آذر 1339، دوره 12، ش 6 و 7

-سازمان اسناد ملی ایران، اسناد آموزش و پرورش،‌ سال 1314 به بعد

- همان، سال 1301 شمسی