مبارزه امام صادق(ع) با فرقه‌های انحرافی

عصر امامت امام جعفر صادق(ع) را باید دوران تقاطع نحله‌ها و فرهنگ‌های گوناگون دانست؛ اما نکته شایان توجه، برخورد کریمانه، عالمانه و هوشمندانه امام(ع) با جریانات انحرافی است که از مسیر مستقیم اسلام خارج شده بودند.

به گزارش انجمن رهپویان هدایت، با توجه به موقعیت خاص دوران امامت امام صادق(ع)، فرصت مناسبی برای آن حضرت فراهم شد که به نشر معارف اصیل اسلامی بپردازند.

عصر امام صادق(ع)، دوره برخورد نحله‌ها، تفکرات و فرهنگ‌های مختلف است که امام(ره)، تکثر گروه‌ها را از حالت "تهدید" به "فرصت" تبدیل کردند.

در زمانی که فرقه‌ها و گروه‌هایی همچون: "صوفیان"، "غلات"، "معتزله"، "زنادیق" و ... در حال فعالیت بودند، امام صادق(ع) حلقه گسترده‌ای از شاگردان در رشته‌های گوناگون تشکیل داده و نقل شده تا چهارهزار شاگرد، از محضر آن حضرت کسب فیض می‌کردند.

یکی از فرقه‌های منحرف زمان آن امام همام، صوفیان بودند. رئیس مکتب تشیع در برخورد با صوفیان، اولین کاری که انجام می‌دهند، ارشاد و راهنمایی آنها بوده و زاهدنماها را از ریاکاری و کناره‌گیری ظاهری از نعمت‌های حلال الهی منع کردند.

در کتاب "کافی شیخ کلینی" ـ‌نخستین و معتبرترین جامع روایی شیعه ـ روایت نسبتا طولانی از گفتگوی گروهی از صوفیان با امام صادق (ع) آمده که در آن، امام(ع) با استناد به آیاتی از قرآن کریم، روایات پیامبر(ص)، سیره انبیاء گذشته و سیره صحابه، تفکر افراطی ریاضت، زهد و دنیاگریزی آنها را راهی برای گریز از مسئولیت‌های شخصی، خانوادگی و اجتماعی می‌داند.

امام صادق(ع) در این روایت، به‌طور ضمنی صوفیان را "بدعت‌گذار" در اندیشه و منش می‌داند و امامت را معیار تشخیص بدعت از سنت دانسته است.

یکی از نکاتی که از این روایت برداشت می‌شود، ضرورت حضور امام معصوم(ع) برای شناخت مقتضیات زمان و تفسیر صحیح آیات قرآن کریم است. 

صوفیان، دو آیه از قرآن مجید را مبنای عمل صوفی‌گرانه خود معرفی کردند؛ در حالی‌که بعد از تفسیر امام جعفر صادق(ع) مشخص شد آن آیات به‌وسیله آیات دیگر منسوخ شده‌اند.

بنا بر این روایت، امام ششم شیعیان علاوه بر استفاده از منابع نقلی، به دلایل عقلی هم برای رد عملکرد صوفیان استناد کردند و راه را بر هر گونه کج‌روی آنها بستند.

البته امام صادق(ع) اصل زهد را قبول داشتند، اما افراطی که صوفیان مرتکب شده‌اند، مورد قبول امام نبود؛ چرا که آنها نسبت به نیازها و اقتضانات جسمی و روحی بی‌اعتنا بوده، وظائف مربوط به خانواده و مسئولیت‌های اجتماعی را به درستی انجام نمی‌دهند.

به‌طور خلاصه می‌توان آنها را گروهی منحرف و معتقد به جدایی دین از سیاست دانست که البته امروزه بهره‌برداری‌های سیاسی زیادی از عملکرد تصوف فرقه‌ای شده و عملا به گروهی سیاسی تبدیل شده‌اند.

گروه منحرف دیگری که در زمان ائمه (علیهم السلام) سر برآوردند و با روشنگری‌های ائمه، خیلی زود از صحنه محو شدند، "غلات" بودند.

با توجه به مقام و موقعیت امام صادق(ع)، گروهی از پیروان ناآگاه حضرت در حق ایشان دچار غلوگویی شدند و ایشان را تا مرتبه الوهیت بالا بردند که مورد طرد و لعن امام(ع) واقع شدند.

فرقه‌های "دهری" و "زندیق‌ها" نیز در زمان امام صادق(ع) اعلام وجود کردند که کتاب "توحید مفضل" حاوی پاسخ‌های امام(ره) به شبهات این گروه‌های بی‌دین است که خطاب به یکی از شاگردان خود به‌نام "مفضل بن عمر" نوشته شده است.

سران و دانشمندان"معتزله" نیز با امام مناظره و احتجاج کرده و پاسخ سوالات خود را از امام صادق(ع) جویا می‌شدند و ایشان نیز با اخلاقی کریمانه و متواضعانه به آنها جواب می‌دادند.

بر اساس این گزارش، امام جعفر صادق(ع) در هفدهم ربیع‌الاول سال 83 هجری قمری هم‌زمان با میلاد پیامبر اکرم(ص) در مدینه تولد یافتند.

عمر شریف آن امام شصت و پنج سال و مدت امامت ایشان، سی و چهار سال بود و سرانجام در بیست و پنجم شوال سال 148 هجری قمری توسط "منصور دوانیقی" از طریق زهر به شهادت رسیدند.

 زندگى‌ پربار امام‌ جعفر صادق‌ (ع ) با خلافت‌ پنج‌ نفر از بنى‌‌امیه‌ به نام‌های "هشام‌ بن‌ عبدالملک"، "ولید بن‌ یزید"، "یزید بن‌ ولید"، "ابراهیم‌ بن‌ ولید" و "مروان‌ حمار" مقارن بود.

در زمان‌ امام صادق‌ (ع ) دو نفر از خلفاى‌ عباسى‌ به اسامی "سفاح‌" و"منصور"، جایگاه خلافت‌ را تصاحب‌ کردند و نشان‌ دادند که‌ در جور و ستم‌ بر امویان‌ پیشى‌ گرفته‌اند؛ چنان‌که‌ ده سال آخر عمر شریف امام‌ صادق‌ (ع) در ناامنى‌ و ناراحتى‌ بیشترى‌ نسبت به دوران بنی‌امیه سپری شد.